Aan de slag

5 stappen en 5 tips voor het ontwikkelen van leerlijn digitale geletterdheid

Een leerlijn digitale geletterdheid ontwikkelen, hoe doe je dat als school? En hoe haal je feedback op in een proces van curriculum aanscherping? Met deze 5 stappen en 5 tips voor het ontwikkelen van een leerlijn en het ophalen van feedback, kom je beslagen ten ijs.

Een leerlijn digitale geletterdheid ontwikkelen, waar begin je als school? Vrijeschool Widar in Delft onderzoekt via een versnellingsvraag hoe zij vanuit een pedagogische visie komen tot een leerlijn digitale geletterdheid. Hoe hebben zij dit aangepakt? 5 stappen en 5 tips voor het ontwikkelen van een leerlijn en het ophalen van feedback.

Stap 1: visie bepalen als schoolteam

Om een leerlijn digitale geletterdheid te ontwikkelen, is het essentieel om vanuit je onderwijsvisie aan de slag te gaan. Voor Widar vormt het pedagogisch kompas het uitgangspunt voor de leerlijn digitale geletterdheid. Het pedagogisch kompas is gefundeerd op het antroposofisch mensbeeld, dat aansluit bij de grondslag van de school.

“Belangrijk hierbij is dat we het gebruik van ICT middelen niet als doel zien, maar vooral als een middel”, zegt schoolleider Nadia Demaret. “Bij veel leerdoelen gebruiken we niet direct digitale apparaten en beeldschermen, maar werken we eerst aan begrip over de principes die erachter zitten – dat kan vaak zonder computer. Onze nieuwe leerlijn is daarom niet gebaseerd op wat er technologisch mogelijk is, maar gebruikt de pedagogiek als uitgangspunt.”

Stap 2: kernteam leerlijn digitale geletterdheid opzetten

Hoe zet je de visie om naar de praktijk? Verzamel een kernteam rond de ontwikkeling van de leerlijn. Het kernteam kan bestaan uit bestuurders, schoolleiders, ICT-coördinatoren, inhoudelijke experts, leraren, ouders enzovoort.

Widar heeft ervoor gekozen om het kernteam uitsluitend op te bouwen uit professionals binnen de school. Het kernteam bestaat uit de schoolleider, ICT-coördinator, intern begeleider en een aantal leraren. Zij nemen het voortouw. Andere betrokkenen hebben een plek gekregen in een klankbordgroep (stap 3).

Stap 3: klankbordgroep met betrokkenen vormen

Naast het kernteam loont het om te werken met een klankbordgroep met betrokkenen, zoals bestuurders, inhoudelijke experts en ouders. Door deze betrokkenen een rol te geven in het proces, weet je als school zeker dat de leerlijn digitale geletterdheid breed gedragen wordt.

Bij Widar is er een ouderklankbordgroep, een stuurgroep met de bestuurder en een expertgroep met inhoudelijke experts zoals adviseurs van Kennisnet en SLO.

Demaret: “In de ouderklankbordgroep zitten zowel vooruitstrevende als meer behoudende ouders. Met deze klankbordgroep bepalen we de doelen en het aanbod van de ICT-leerlijn en hoe we de verantwoordelijkheid tussen school en ouders verdelen.”

Stap 4: leerlijn uitwerken analoog aan de ontwikkeling van leerlingen

Het kernteam heeft  de leerlijn uitgewerkt aan de hand van de schoolvisie en het pedagogisch kompas. De leerlijn van Widar bestaat uit vijf domeinen: leren met ICT, creatief met ICT, de baas over ICT, sociaal zijn met ICT en vaardig zijn met ICT. De leerdoelen zijn tegen de voorbeelduitwerkingen van SLO gehouden.

Daarnaast is voor elk domein gekeken hoe het bestaande lesprogramma aansluit bij de leerdoelen in de leerlijn digitale geletterdheid. Voorbeelden van leerdoelen in het domein ‘sociaal zijn met ICT’ zijn Ik weet dat niet alles online “waar” is en Ik kan mijn grenzen aangeven als ik voel dat ik iets niet wil. Het laatste leerdoel komt bijvoorbeeld ook voor in het programma ‘De Vreedzame School’ dat Widar gebruikt.

Op deze manier hoeft Widar niet voor elk leerdoel een nieuw lesprogramma of nieuwe lessen te ontwikkelen, maar integreert het team leerdoelen zoveel mogelijk in de bestaande lessen. Dat is voor zowel de school als de leraren, die ermee aan de slag moeten, prettig werken. Vanuit het pedagogisch kompas bepalen leraren wanneer een leerdoel aanbod komt; op welke leeftijd, in welke klas?

Stap 5: feedback ophalen in werksessies

In werksessies zijn de uitgewerkte domeinen vervolgens uitvoerig besproken met het kernteam en experts en is feedback opgehaald. Wanneer laat je een thema als mediawijsheid bijvoorbeeld aan de orde komen?

Voor Johan van den Bos, klassenleraar op Vrijeschool Widar, past het digitale tijdperk prima in zijn geschiedenislessen. “De leerlingen leren over oude tijdperken waarin de mondelinge overdracht van kennis centraal stond. Sinds de uitvinding van de boekdrukkunst, werd kennis vooral via het geschreven woord verspreid. In eerste instantie was dit een voorrecht van de elite die kon lezen en schrijven, maar langzaamaan kon iedereen kennis opdoen via boeken."

"Niet iedereen kon schrijven en boeken werden (en worden nog steeds) geredigeerd voordat ze worden uitgegeven. Hiermee krijgt het boek een zekere waarde. Op dit moment zitten we in het digitale tijdperk en kan iedereen publiceren. De waarde van de inhoud is moeilijker te bepalen. Het bewust maken hiervan past dus naadloos in de geschiedenisles”, zegt Van Den Bos.

Naast het ophalen van feedback bij het kernteam, haalt Widar ook feedback op bij klankbordgroepen. “Interessant aan dit proces is dat we samen met ouders en leraren op zoek gaan naar de waarden van ons onderwijs, waartoe het dient en hoe we daar als vrijeschool op een hedendaagse wijze vorm en inhoud aan geven”, zegt Demaret.

Het uitwerken van de leerlijn en ophalen van feedback is een iteratief proces. Dit betekent dat de leerlijn door voortschrijdend inzicht aangescherpt wordt en zo steeds beter aansluit bij de school. Anna de Jongh, projectleider bij Widar: “Het uitwerken van een leerlijn is een proces, houd hier rekening mee. Het hoeft niet meteen in één keer goed te zijn. De kracht van deze werkwijze is dat je als team samen tot een leerlijn digitale geletterdheid komt, die past bij de onderwijsvisie van jouw school.”

In het digitale tijdperk is de waarde van een bericht soms moeilijk te bepalen. Leerlingen hiervan bewust maken, kan prima in een geschiedenisles. 

Het kernteam levert input vanuit verschillende bronnen, visies en wetenschappelijke onderzoeken met de pedagogische visie als uitgangspunt. Denk bijvoorbeeld aan het boekje ‘Beeldschermbeelden’ van E. Schoorel. Maar ook het TPACK-model (ontwikkeld door Matthew Koehler en Punya Mishra) en het onderzoek van Inge Molenaar dat de vraag verkent hoe verschillende educatieve technologieën kunnen worden ingezet om gepersonaliseerd leren te ondersteunen.

Door deze brede oriëntatie krijgt Widar input vanuit allerlei invalshoeken. De betrokken leraren putten uit hun eigen ervaring in de klas en zien waar de leerlijn digitale geletterdheid kan aansluiten bij het bestaande lesprogramma.

Hoe nu verder?

Widar gaat komend jaar de leerlijn vullen met lesideeën, deze toetsen aan de praktijk en implementeren in het curriculum. Bovendien zoekt Widar de samenwerking met vrijescholen in het voortgezet onderwijs om een doorlopende leerlijn digitale geletterdheid te realiseren. “In 2019 willen we graag een conferentie organiseren ter ere van het 100-jarig bestaan van vrijescholen. We hopen dan meer (vrije)scholen te kunnen inspireren",  aldus Demaret.

De kracht van deze werkwijze is dat je als team komt tot een leerlijn digitale geletterdheid, die past bij de onderwijsvisie van jouw school.

5 tips voor het ontwikkelen van een leerlijn digitale geletterdheid

  1. Tip 1: grijp terug naar je onderwijsvisie

    Zorg ervoor dat de onderwijsvisie een expliciet uitgangspunt vormt voor de leerlijn digitale geletterdheid. Door steeds terug te grijpen naar de onderwijsvisie, weet je als school zeker dat de leerlijn die je ontwikkelt dicht bij de grondslag van jouw school blijft.

  2. Tip 2: bed in in eigen lesprogramma

    Bij het ontwikkelen van een eigen leerlijn digitale geletterdheid hoef je niet meteen nieuwe lessen te ontwikkelen. Bekijk eerst welke leerdoelen al voorkomen in het bestaande lesprogramma, voordat je als school nieuwe lessen ontwikkelt.

  3. Tip 3: zoek voorbeelden uit de omgeving

    Wat zie je gebeuren bij andere scholen? Hoe gebruiken leerlingen digitale middelen? Sluit je niet af voor wat leerlingen in de praktijk doen met ict en digitale middelen. Door vanuit de praktijk te kijken naar het gebruik ervan, kun je de leerlijn digitale geletterdheid beter aan laten sluiten bij de leerbehoeftes van leerlingen.

  4. Tip 4: kijk bij andere scholen hoe zij dit aanpakken en inbedden in het bestaande lesprogramma

    Meerdere scholen zijn op zoek naar een manier om digitale geletterdheid een plek te geven in het curriculum. Kijk eens bij andere scholen en doe inspiratie op over hun aanpak, het proces of de manier waarop zij hun curriculum aanscherpen. Op zoek naar meer inspiratie? Lees het Handboek Digitale Geletterdheid van Kennisnet.

  5. Tip 5: ga in gesprek met elkaar over terminologie

    Wat verstaan we als school onder creativiteit? Wat bedoelen we met bekwaam of sociaal? Hoe kijken we aan tegen bepaalde begrippen en termen? Door samen met het kernteam bepaalde begrippen te bespreken, wordt steeds duidelijker wat je als school bedoelt en wenst te bereiken.

Onze professionals staan voor je klaar

Stel je vraag of zoek een opleiding

Contact met de Juridische Helpdesk

Heb je een juridisch vraag? Als lid van de PO-Raad kun je via de pagina van de Juridische helpdesk je vraag stellen op Mijn PO-Raad (na het inloggen in het ledenportaal).

Voor dringende vragen bel met 030 - 31 00 933. We zijn bereikbaar op werkdagen tussen 09.00 – 12.00 uur.

Helpdesk 2 mensen praten