Met de inzet van digitale middelen verrijk je het leerproces, maar het moet geen doel op zich zijn. Dat is de visie van Jaco van den Dool, directeur van openbare basisschool De Pijlstaart in Vinkeveen. Tijdens een studiedag ontwikkelde zijn team verschillende digitale lessen met een duidelijk leerdoel. 

Gelach op een klein strandje aan de Vinkeveense Plassen. Twee leraren zijn ‘op jacht’: ze proberen een vis te vangen, terwijl een collega een foto maakt. Even later stappen ze al filmend met de smartphone in een bootje: “Wij gaan op jacht, op zoek naar eten”, vertelt een van de twee tegen de camera. 

 Iets verderop: vier leraren filmen zichzelf terwijl ze onderling tien koekjes verdelen. Het gaat niet meteen soepel: want wat is nu een gelijkwaardige verdeling? Voor wie het nog niet had begrepen: we zijn aanwezig op de studiedag van basisschool De Pijlstaart in Vinkeveen waar alle leraren aan de slag zijn met het ontwikkelen van digitale lessen voor verschillende vakken en groepen.  

Je les verrijken met digitale middelen 

Initiatiefnemer van deze dag is schoolleider Jaco van den Dool. Zijn belangrijkste doel vandaag: bewust met elkaar nadenken over hoe De Pijlstaart ICT kan inzetten om het onderwijs te verrijken en het onderwijsleerproces te ondersteunen. Want dat het gebruik van digitale middelen vele voordelen kent, staat voor hem buiten kijf. Van den Dool was lector blended learning op Codarts (Hogeschool voor de Kunsten, Rotterdam) en deed onderzoek naar de inzet van digitale middelen om het onderwijs te verrijken. “Allereerst biedt het meer variatie in lesaanbod, essentieel voor een goed leerproces: het maakt leren leuker en heeft een positieve impact op de leermotivatie van kinderen.”  

Daarnaast ondersteunen en verrijken digitale middelen het leerproces, vertelt de schoolleider. “Als je wil dat kinderen de stof goed tot zich kunnen nemen, moet je het in verschillende vormen aanbieden: overwegend cognitief, maar ook visueel, auditief en sensomotorisch. Dat is niet alleen mijn mening, dat is wetenschappelijk bewezen.” In 2018 promoveerde Jaco van den Dool aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op de relatie tussen lichamelijke beweging en de beheersing van kennis en vaardigheden. “Om kinderen goed te laten functioneren in de 21e eeuw is meer nodig dan alleen taal en rekenen.”  

Maar, zo stelt hij, het gebruik van ICT op scholen moet geen doel op zich zijn. “Bedenk eerst wat je probleem en leerdoel is, bepaal vervolgens of technologie je daarbij kan helpen.” Een ‘probleem’ zou bijvoorbeeld kunnen zijn dat een les die de methode volgt saai is en dat je de stof aantrekkelijker wil maken voor de kinderen.  

Een spannende digitale geschiedenisles 

Dat is precies wat de ‘jagende’ juffen van groep 4 en 5 voor ogen hebben. De lerares van groep 5: “De eerste inleidende les van ieder hoofdstuk in het methodeboek is vaak nogal droge kost. Ik zocht al langer naar een manier om deze les voor de kinderen leuker te maken.” 

De lerares van groep 4 (volgend jaar groep 5) vult aan: “Ik vroeg in mijn groep of ze zin hadden in de geschiedenislessen die ze volgend jaar krijgen. ‘Nee, saai!’, was het collectieve antwoord. Toen dacht ik: dát vak moeten we leuker maken.” En dus krijgt tijdens deze studiedag een digitale les geschiedenis steeds meer vorm. Met een voorgelezen verhaal van een van de leraren zelf, een foto van het tweetal op jacht naar eten en een filmpje van de leraren in een boot, op zoek naar voedsel. “Net zoals men vroeger deed!” 

Ook digitaal tijdens de gymles 

Ook de gymlerares omarmde de technische mogelijkheden en zet ze nu steeds vaker in tijdens haar gymlessen. Zo filmden de leerlingen van groep 8 laatst zelf hun oefening tijdens de les. Ideaal, vond ze: “Ik hoef niet steeds ogen in m’n rug te hebben en kan op een later moment de filmpjes terugkijken om te zien of de leerlingen de oefening goed uitvoerden. En belangrijker: zij kunnen ook zelf terugzien wat ze goed doen en wat ze nog moeten oefenen. Naar jezelf kijken levert je veel meer op dan iemand die uitlegt wat je beter moet doen.” 

Nog een voordeel: je kunt de kinderen beter beoordelen. “Ik kan bijvoorbeeld precies zien hoe ver ze springen, desnoods speel ik het filmpje vertraagd af. Daarnaast gaat het mij niet alleen om de prestatie, maar zeker ook om progressie: door filmpjes van de eerste en laatste les te vergelijken, heb ik daar zicht op.” 

Persoonlijk en maatwerk zijn belangrijk 

Het blijkt al snel: technische (hulp)middelen zijn op veel verschillende manieren te gebruiken. Basisschool De Pijlstaart maakt hierbij veel gebruik van het online programma Google Classroom. Leraren en leerlingen kunnen in deze online omgeving bijvoorbeeld opdrachten met berichten, documenten en links plaatsen. Groep 8 zet het programma vooral in als vervanger voor de weektaken. Leraren van de kleuters spraken zelf een luisterboek in dat de leerlingen via Google Classroom kunnen beluisteren. Jaco: “Uit onderzoek blijkt dat het voor de motivatie van kinderen beter werkt als dit soort lessen door een bekende stem worden ingesproken. Het persoonlijke aspect is heel belangrijk, óók bij digitale lessen. Het blijft maatwerk.” 

Nog een mooi voorbeeld van dat laatste vind je onderaan deze pagina: de lerares van groep 3 maakte een instructiefilmpje voor een kind dat moeite had met het schrijven van de letter r. Jaco: “Ze liet een filmpje maken van haar hand terwijl ze de r schrijft. Tegelijkertijd geeft ze uitleg. Deze combinatie van visuele en auditieve ondersteuning werkt perfect.” En: het hoeft niet moeilijk te zijn: met iedere smartphone kun je tegenwoordig filmen, foto’s maken en audiobestanden opnemen. 

Altijd flexibel blijven 

Aan het eind van de studiedag, wanneer het tijd is voor de presentatie van de verschillende lessen, blijkt dat er ook nadelen kleven aan techniek. Haperende wifi zorgt ervoor dat niet alle lessen snel kunnen worden getoond, en een filmpje van een mobiel overzetten naar de cloud, lukt ook niet direct. Nu geen ramp, maar met een klas vol kinderen die ongeduldig wachten, niet wenselijk. “Ook voor ons is dit oefenen en uitproberen, net zoals onze leerlingen doen: trial and error”, lacht een lerares. “En altijd flexibel blijven en kunnen inspelen op veranderende situaties. Sommige aspecten van het leraarschap zullen nooit veranderen.” 

Tips van Jaco van den Dool over lesontwerpen met ICT

1. Maak tijd vrij voor het ontwikkelen van en werken met digitale middelen

   “Zoals wij deden tijdens de studiedag, maar ook gedurende het jaar. Je moet écht eerst investeren voor je de vruchten plukt. Zowel in de toepassing van de techniek als in de vaardigheden van het team. Op onze school hebben alle leraren er extra uren voor gekregen. Je slaat twee vliegen in één klap: je maakt niet alleen je leerlingen, maar ook je leraren digitaal vaardig(er).”

2. Gebruik een online platform

   "Een vaste plek waar een leerling digitale informatie kan vinden is essentieel. “Wij gebruiken het online platform Google Classroom om onze lessen in te ontwikkelen en aan te bieden. Leraren en leerlingen kunnen elkaar in deze omgeving ook berichtjes sturen.” 

3. Doe het niet zomaar: denk vanuit je probleem en leerdoel

   “Gebruik van ICT moet geen doel op zich zijn. Bedenk vooraf wat je wil bereiken. Koppel een les aan een heldere opdracht en leerdoel. Het gebruik van technologische middelen moet echt meerwaarde hebben.”