Hoe integreer je digitale geletterdheid in taal- en zaakvakken? En hoe neem je medewerkers daarin mee? Met deze innovatievraag ging de Groen van Prinstererschool aan de slag, en met succes. Inmiddels wordt digitale geletterdheid op een praktische manier verwerkt in de taallessen én zijn leraren enthousiast over deze aanpak. Het geheim? “Zorg voor voldoende betrokkenheid bij het team en laat steeds de meerwaarde zien van wat je aan het doen bent”, zegt Marcel Prosman, ICT-coördinator en leerkracht van groep 5/6.    

Het kernteam, bestaande uit de directie en de ICT-werkgroep, zag het dan ook als belangrijke taak om collega’s mee te nemen in hun visie en in de kansen die ze zagen. Tijdens een kick-off met het team werd de basis gelegd, door het beantwoorden van vragen als: Wat is digitale geletterdheid? Wat hebben kinderen eraan en wat willen we dat kinderen leren? Hoe gaan we praktisch aan de slag? Om te voorkomen dat collega’s het gevoel kregen ‘dat er weer iets bij kwam’, of dat alles anders moest, koos het kernteam voor een scherpe focus: het integreren van digitale geletterdheid in taal. 

Typerend voor deze innovatievraag is de bottum-up-benadering ervan. Het initiatief kwam vanuit het team zelf en niet vanuit het bestuur. Prosman: “Als de collega’s het niet zien zitten, werkt het niet. Het was voor ons een belangrijke voorwaarde dat er voldoende draagvlak was, bij iedereen in het team. Om dat voor elkaar te krijgen hebben we veel gesprekken gevoerd met de collega’s, enerzijds om ze enthousiast te krijgen, anderzijds om erachter te komen wat ze precies nodig hebben op het gebied van digitale vaardigheden.”  

Taalopdrachten met een digitale twist 

Samen met collega Florianne van Zandvoort, die behalve ICT-coördinator ook leraar is van groep 7, onderzocht Prosman de mogelijkheden om digitale geletterdheid op te nemen in het taalcurriculum. De vaardigheid schrijven blijkt zich goed te lenen voor een koppeling met digitale geletterdheid. Prosman: “We hebben schrijfopdrachten voor groep 5 t/m 8 bedacht die aansluiten bij de taalmethode én waarmee leerlingen werken aan digitale geletterdheid. Denk aan het schrijven van brieven, een persoonlijk verhaal, een spannend verhaal of een e-mail. Zo zijn leerlingen niet alleen bezig met taal – in dit geval het schrijven van een tekst – maar tegelijkertijd leren ze hoe ze hun verhaal in een document zetten, plaatjes kunnen toevoegen en hoe ze het vervolgens kunnen delen. We hebben alle opdrachten verzameld in een tool: een praktisch Excel-document waarin je de groep selecteert, het thema en de les. Hiermee ziet de leraar in één oogopslag niet alleen de praktische opdracht die hij of zij kan aanbieden bij een schrijfles in plaats van een methodeles, maar ook aan welk leerdoel hiermee gewerkt wordt.”    

Verademing of drempel 

Hoewel de collega’s de meerwaarde van digitale geletterdheid inzagen, voelde niet iedereen zich er klaar voor. Voor de een was de nieuwe manier van werken een verademing, voor de ander een behoorlijke drempel. De coronacrisis heeft wel voor versnelling gezorgd. Van Zandvoort: “Toen collega’s eenmaal gestart waren met het geven van online les, ervaarden ze dat het helemaal niet moeilijk is. Door opdrachten klaar te zetten kon iedereen er makkelijk mee aan de slag. Ook vroegen we regelmatig aan collega’s waar ze hulp bij nodig hadden, zodat we gericht uitleg of een training konden geven.” 

Prosman: “Het mooie is dat collega’s nu zélf ook gaan experimenteren en met eigen initiatieven komen. Een collega verpakte bijvoorbeeld een toets in de vorm van een kahoot (een online quiz, red.), dat is natuurlijk hartstikke leuk.” Ook de leerlingen reageren enthousiast. “Ik heb geen enkel kind horen vragen of ze alsnog met pen en papier mogen schrijven”, lacht Van Zandvoort. “Ze pakken het heel snel op, als je het één keer uitlegt dan gaat het daarna gewoon goed.”   

Iteratief werken 

Kenmerkend voor de aanpak van de Groen van Prinstererschool is de iteratieve werkwijze. Van Zandvoort: “We zijn gestart met een globaal plan en hebben niet meteen alles in detail uitgewerkt. Hierdoor ontstond ruimte om samen te ontdekken wat wel en niet werkt en daar het vervolg op aan te passen. We hebben steeds goed gekeken in hoeverre de nieuwe manier van werken toepasbaar is in de klas en wat de mensen die ermee moeten werken ervoor nodig hebben. We staan altijd klaar om collega’s te ondersteunen. Dat kan op individuele basis, maar we organiseren ook regelmatig workshops voor het team. Maar het meeste leer je door gewoon aan de slag te gaan. Wij hebben het ook geleerd door het te doen. Toen de scholen dicht moesten in de eerste lockdown, waren de leraren al gewend. De omschakeling naar onderwijs op afstand verliep daardoor heel soepel.”  

Leerlijn digitale vaardigheden 

Wanneer je digitale geletterdheid wil integreren in het lesprogramma, is het noodzakelijk dat kinderen de ICT-(basis)vaardigheden beheersen. Van Zandvoort: “Een volgende stap in dit project is dan ook het opzetten van een leerlijn digitale vaardigheden. Hierin bepalen we wat het niveau is dat elk kind bij de start van een nieuwe groep en aan het einde van het schooljaar zou moeten hebben. In groep 5 is het bijvoorbeeld fijn als kinderen kunnen typen of weten hoe een Chromebook werkt. Dit betekent dat we aan deze basisvaardigheden al in groep 3 en 4 aandacht besteden. De meeste kinderen krijgen al veel vanuit huis mee, maar we zien daar wel verschillen in. Uiteindelijk willen we dat iedereen de basis onder de knie heeft.”  

Ruimte voor nieuwe ontwikkelingen 

Nu het team gewend is aan de nieuwe werkwijze, is er honger naar meer. “De basis staat, maar er kan nog veel meer en er is nog zoveel te ontdekken”, zegt Prosman. “Florianne en ik doen de post-hbo-opleiding Digitale Didactiek voor Toekomstgericht Onderwijs. Hier leren we om te gaan met nieuwe trends op het gebied van moderne media en hoe we deze kunnen toepassen in ons onderwijs. We maken ook kennis met allerlei nieuwe werkvormen, zoals stop-motionanimaties, podcasts, programmeren et cetera. Dat soort dingen vinden wij natuurlijk super interessant, maar niet bij iedereen gaat hier het hart sneller van kloppen.” Van Zandvoort voegt toe: “Wij kijken welke ontwikkelingen bij de school en onze onderwijsvisie passen en geven de kennis zo gefilterd mogelijk door, zodat collega’s ermee aan de slag kunnen.”  

Niet leraarafhankelijk 

De grootste winst voor de Groen van Prinstererschool is dat het integreren van digitale geletterdheid nu niet meer leraarafhankelijk is, maar structureel in het (taal)programma is inbed. “Er ligt nu een blauwdruk, waardoor de stap naar het integreren van digitale geletterdheid in andere vakken veel kleiner is geworden”, aldus Prosman. Terugkijkend op het traject, zijn de projectleiders trots op wat er is bereikt. Van Zandvoort: “Het team heeft zich open opgesteld en is meegegaan met alle ontwikkelingen. Collega’s zijn gewend aan de nieuwe werkwijze en krijgen er steeds meer handigheid en plezier in.”  

Bestuursbrede borging 

De werkgroep van de Groen van Prinstererschool wil hun aanpak, tips en de ontwikkelde tool graag delen met andere scholen. Prosman: “Binnen Lucas Onderwijs zijn er meer scholen die aan de slag willen met digitale geletterdheid. We vinden het belangrijk dat ze kunnen leren van onze aanpak. We vertellen erover tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van Lucas Onderwijs voor alle ICT-coördinatoren, ib’ers, remedial teachers en schoolleiders. Ook maken we een inspiratiedocument dat een samenvatting is van onze innovatievraag en de lessen die we leerden. Daarnaast is het de bedoeling om de uitkomsten van het traject te verbinden aan activiteiten van de mediagroep ICT en de LucasAcademie, als onderdeel van een bestuursbrede borging van het thema. Kortom: we hebben nog genoeg ambities!”