Een structurele aanpak voor loopbaanontwikkeling kost tijd, maar dat is het waard. ‘Veel scholen zijn goed op weg. Breid de ontwikkelmogelijkheden verder uit en denk meer vanuit de professionele ambities van de leraren’, adviseert Marco Snoek, lector Leren & Innoveren bij de Hogeschool van Amsterdam. ‘Dat maakt het werk aantrekkelijker en vermindert uitval.’

Wees niet bezorgd als je niet alles op je eerste werkdag onder controle hebt. Die boodschap hoort elke student op de pabo. Dat heeft namelijk vrijwel geen enkele leraar. Gun jezelf de tijd. ‘Dat klinkt vriendelijk, maar de praktijk is soms nog weerbarstig’, zegt Marco Snoek, lector Leren & Innoveren bij de Hogeschool van Amsterdam. Al bijna 20 jaar houdt hij zich bezig met de vraag hoe de professionalisering van leraren beter kan. Voor scholen schreef hij onder meer Startende leraren in het po en vo over de begeleiding van nieuwe leraren.   
 

Scholen slagen er toch steeds beter in om beginnende leerkrachten goed te laten landen?

‘Vergeleken met 10 jaar geleden is er absoluut een groter besef dat je starters goed moet begeleiden en ruimte moet geven om thuis te raken in de organisatie. Maar scholen kampen ook simpelweg met schaarste: hun prioriteit ligt vaak bij de kwantiteit, minder bij de kwaliteit van leraren. De recente discussie over flexibilisering van de lerarenbevoegdheid getuigt hier ook van: de focus ligt sterk op hoe we zo snel mogelijk meer mensen het beroep in kunnen krijgen en minder op de vraag hoe we zorgen voor het behoud en ontwikkelen van kwalitatief goede leraren. Nu hebben leraren soms na enkele jaren het idee dat ze klaar zijn: ze kunnen het kunstje, ze ervaren weinig uitdaging meer. En dus stoppen ze. Heel zonde.’

Welke ontwikkelmogelijkheden zijn er voor leerkrachten?

‘De bekende mogelijkheden zijn directeur worden of zich specialiseren als reken- of taalcoördinator. Maar je kunt ook denken aan doorstromen naar een ander niveau, bijvoorbeeld van de onder- naar de bovenbouw, of deelnemen aan schooloverstijgende netwerken of werkgroepen. Ook beleidstaken zijn een mogelijkheid. Of je werk combineren met een andere baan.

Voor leraren zijn er echt veel interessante ontwikkelmogelijkheden (zie ook kader), maar schooldirecties brengen deze nu nog niet altijd onder de aandacht, misschien omdat ze er zelf niet goed van op de hoogte zijn. Professionalisering is daardoor nog vaak afhankelijk van het initiatief van individuele leraren.’

Wat kunnen scholen concreet doen om leraren te ondersteunen in hun loopbaanontwikkeling?

‘In de ontwikkeling van leraren ligt de nadruk nog vaak op de schoolambities: ontwikkeling is alleen mogelijk als deze aansluit op de schooldoelen. Deze aansluiting is zeker belangrijk, maar het is minstens zo belangrijk om rekening te houden met de professionele wensen van leraren zelf. Hun werkplezier hangt ervan af.

Blijf dus serieus kijken naar wat iemand kan of graag wil. Misschien wil een van je leraren al tijden deelnemen aan een landelijke stuurgroep, maar lukt het niet om de eerste stap te zetten. Bied dan hulp. Schooldirecties zijn er nu soms nog een beetje huiverig voor om mensen te faciliteren om buiten de deur te kijken, maar je kunt het ook omdraaien: als iemand door zo’n stuurgroep enthousiast blijft voor lesgeven, heeft de school daar voordeel van.

Kijk ook of je ontwikkelaanbod aantrekkelijker kan, met mogelijkheden in de hoogte, breedte en diepte.  Erken bijvoorbeeld meer rollen: niet alleen de taal- en rekencoördinator zijn belangrijk in het goed functioneren van een school, ook aandacht voor bijvoorbeeld burgerschapsonderwijs of ouderbetrokkenheid telt mee. Ook kun je rollen vaker laten rouleren, zodat mensen een ontwikkelmogelijkheid niet jaren bezet kunnen houden.’

Een goed beleid voor loopbaanontwikkeling vormgeven kost tijd. Lukt het basisscholen om die tijd vrij te maken?

‘Het is soms lastig. Maar vooral nu met het lerarentekort is zorgvuldige aandacht aan loopbaanontwikkeling eigenlijk onontkoombaar. Door leraren perspectief te bieden houd je het beroep aantrekkelijk. Als ze na hun startperiode alleen maar een lege vlakte zien, zijn ze zo weer weg.

Ik besef goed dat schoolleiders veel op hun bordje hebben. Besturen kunnen schoolleiders helpen door een HR-medewerker aan te stellen ter ondersteuning. Dit gebeurt ook al veel. Zo iemand kan voorkomen dat de aandacht verslapt. Een voorwaarde is dat deze HR-medewerker verantwoordelijkheid krijgt voor het leren en ontwikkelen van leraren en niet alleen maar de personeelsadministratie doet. Helaas is dat laatste soms nog het geval.’

Hebben lerarenopleidingen ook een taak als het gaat om de ontwikkeling van meer ervaren leraren?

‘De kerntaak van lerarenopleidingen is om studenten aan een startkwalificatie te helpen, maar ze kunnen hun bijdragen aan latere loopbaanontwikkeling mogelijk uitbreiden. Bij de Hogeschool van Amsterdam werken we bijvoorbeeld nauw samen met schoolbesturen en de gemeente aan een traject over curriculumontwikkeling. In dit traject helpen we ervaren leraren uit de regio met het goed vormgeven en verder ontwikkelen van leerlijnen op hun school. Zulke samenwerking tussen lerarenopleidingen en schoolbesturen zou ik graag meer zien.’

Heeft elke leraar wel zin in loopbaanontwikkeling?

‘Loopbaanontwikkeling is voor veel leraren een belangrijke voorwaarde om plezier in het werk te houden. Maar hoe die ontwikkeling eruit ziet, kan sterk per persoon verschillen.

Belangrijk is dat er binnen teams erkenning is voor die verschillen. Leraren kijken nu soms neer op collega’s die niet alleen maar voor de klas willen staan. Ze doen alsof je dan als leraar minder waard bent. Tegelijk is er soms juist méér erkenning – bijvoorbeeld in salaris – voor leraren die andere rollen krijgen. Dat kan collega’s het gevoel geven dat er weinig waardering is voor hun rol in de klas.

Het leraarschap kan allerlei vormen aannemen. Juist die diversiteit kan de kracht zijn van je team. We moeten af van het idee dat een leraar alleen de klas als werkterrein heeft. Goed onderwijs verzorgen is een gedeelde verantwoordelijkheid, waarbij leraren verschillende rollen vervullen en afhankelijk zijn van elkaar. De taak van directies en besturen is om leraren hierin te faciliteren met tijd, ruimte en ontwikkelmogelijkheden.’