Bij basisschool Jeroen in Den Haag is er de afgelopen jaren een diversiteit aan maatregelen ingezet om de werkdruk te verlagen: van trainingen tot een timemanagement coach, van intervisie tot onderzoeken. Met de middelen uit het werkdrukakkoord schaft de basisschool iPads aan voor elke leraar en een app om te communiceren met ouders. Toch gelooft directeur Gerard van Vliet niet dat meer geld de oplossing is: “Het belangrijkste is investeren in de professionalisering van de leraren.”

Basisschool Jeroen: een kleurrijke school in een volkswijk in Den Haag, met ruim veertig  nationaliteiten en veel wisselingen in de leerlingenpopulatie. Meer dan vijf mutaties in één klas, in de eerste acht weken van het schooljaar, is er geen uitzondering. En ook personele wijzigingenzijn er ieder jaar. Toch scoort het team normaal tot onder het gemiddelde op het thema stress en is het ziekteverzuim laag. Hoe doet deze school dat?

Diverse initiatieven

Gerard van Vliet startte jaren geleden al met interventies om “leraren zo goed mogelijk in hun kracht te zetten”, zo vertelt hij. Dat begon met een project met professor Eric Verbiest. “In dit project keken we naar het verbeteren van het professionele vermogen van leraren. Elkaar ondersteunen op de werkvloer – bijvoorbeeld door het kijken bij elkaar in groepen en de goede nagesprekken voeren, en feedback durven geven en ontvangen tijdens intervisie - zorgen ervoor dat je beter in je vak wordt en effectiever communiceert. Daarnaast verhoogt dit het gevoel van sociale veiligheid. En dat heeft op lange termijn meer effect.”

Vervolgens is Van Vliet de kwaliteitskring ‘swingende arbeidsvoorwaarden’ gestart, gericht op het verhogen van werkplezier. “Toen ik Roos Schelvis tegenkwam bij een workshop van de PO-Raad ging er een nieuw balletje rollen. Zij deed de pilot Stress Prevention at Work, in samenwerking met TNO en de Vrije Universiteit van Amsterdam. Dit wetenschappelijke onderzoek bestond uit een nulmeting, een aantal interventies, een effectmeting na een half jaar, bijstellingen en vervolgens, na een jaar, een eindmeting naar het effect van de interventies.”

Leertijdverlenging

“Hoewel werkdruk per definitie een persoonlijke ervaring  is, kun je wel kijken naar patronen in de organisatie waar iedereen last van heeft”, vervolgt Van Vliet. “Uit het onderzoek kwam een aantal patronen naar voren, die we helaas niet makkelijk kunnen veranderen. Zo geven we op basisschool Jeroen dertig uur per week les. Zes jaar geleden is samen met de lokale politiek voor leertijdverlenging gekozen omdat de wijk ‘in brand stond’. Door kinderen langer naar school te laten gaan, kunnen we hen een bredere opleiding bieden én de rust bewaren op straat. De keerzijde is dat de leerlingen voor gym, drama en muziek naar vakleerkrachten in een ander gebouw gaan. Na zo’n les komen ze soms twee keer zo druk terug bij de eigen leraar op onze school. Dat zorgt voor verhoogde werkdruk. Ik kan er weinig aan veranderen, behalve erover met elkaar in gesprek te blijven gaan.”  

Gesprekscyclus

Een andere interessante factor die uit het onderzoek naar voren kwam, had met Van Vliet zelf te maken. “Een deel van het team was enthousiast over de ondersteuning van hun leidinggevende – ik dus – maar een andere groep was ontevreden. Die cijfers liepen erg uiteen, maar ik nam ze zeker serieus. Er was ook wel wat te winnen: de gesprekscyclus was normerend en beoordelend, en vooral gericht op wat er niet goed ging. Ik heb vervolgens de structuur van het functioneringsgesprek aangepast. Dit bestaat sindsdien uit drie vragen: hoe gaat het met je, wat is je ambitie en hoe vinden we elkaar? We gaan nu rustig in gesprek in plaats van kruisjeslijsten in te vullen. Ook het beoordelingsgesprek gaat anders: we bespreken waar een leraar goed in is en hoe hij of zij dat kan inzetten om andere punten beter te maken. Ik heb overigens niet de illusie dat ik het voor iedereen goed kan doen en voor sommige mensen blijft het lastig om bij de directeur binnen te stappen.”

iPads en een app

Het bedrag dat basisschool Jeroen ontving uit het werkdrukakkoord werd ingezet voor ICT. Van Vliet: “We hebben met het team ambities besproken. Zij gaven zelf aan graag iPads met toetsenborden te willen en een schoolapp om te communiceren met ouders. Dat laatste wordt nu vaak als onhandig ervaren, omdat computers opgestart moeten worden om een brief te maken. Met de iPads kan elke leraar overal en altijd communiceren met ouders via de nieuwe app, die we hebben gemaakt in samenwerking met het bedrijf ‘School apps voor het onderwijs’. Deze app communiceert ook met onze nieuwe schoolsite. Via de app kunnen ouders zich bijvoorbeeld ook zelf inschrijven voor ouderavonden, in plaats van dat leraren veel tijd kwijt zijn met het maken van een planning. De verwachting is - we hebben de iPads pas net besteld -  dat deze mogelijkheden als werkdrukverlagend ervaren worden. Over een jaar gaan we dat evalueren: wat heeft het opgeleverd qua werkdrukbeleving en hoe heeft het geholpen in je vak?”

Kritische noot

Toch vraagt Van Vliet zich af of het werkdrukakkoord in algemene zin echt zoden aan de dijk zet: “We zitten vast in ons onderwijssysteem vol controle, wetgeving en een afrekencultuur. Alleen al voor veiligheid heb ik 22 protocollen om bij te houden. Daar wil ik mijn teamleden zoveel mogelijk voor beschermen, zodat zij zich bezig kunnen houden met het onderwijs. Het werkdrukakkoord verandert dat onderwijssysteem niet. Ik geloof zelf dat de meest efficiënte manier om werkdruk te verlagen het scholen van mensen is, oftewel het verhogen van de kwaliteit van leraren. Daar moeten we in investeren.”

In gesprek gaan

Dat investeren in mensen doet Van Vliet op verschillende manieren. “We hebben een coach voor timemanagement en coachen on the job. Maar met elkaar in gesprek gaan, is het belangrijkste. Dat doen we tijdens een intervisie uur op onze werkmiddagen, bij teambesprekingen, in workshops en door het anders inrichten van de gesprekscyclus. Ook binnen Lucas Onderwijs, waar onze school onder valt, deel ik mijn kennis en ervaringen: in een intervisiegroep met zes directeuren en via trainingen aan directeuren en middenmanagement. Het is mooi dat ik op bestuurlijk niveau veel ruimte krijg.”

Heeft de aanpak bij basisschool Jeroen effect en liet het eindonderzoek van Stress Prevention at Work goede resultaten zien? Van Vliet: “We hadden even een dip vorig jaar, maar dat was op een moment dat we zes nieuwe collega’s hadden. Dat zorgt nu eenmaal voor een piek in de belasting. Inmiddels is dit hersteld en zijn we op de goede weg. Het is wel jammer om te constateren dat het lerarentekort momenteel goed voelbaar is op onze school en leidt tot een hogere werkdruk. We moeten momenteel alle zeilen bijzetten om koersvast te blijven en de zaken te blijven doen. Ik ben tevreden, al zal ik altijd kritisch blijven kijken naar hoe we het doen. Vanuit de inhoud, want daar gaat het uiteindelijk om.”

Mijn werkdruktip voor directeuren?
Neem een besluit niet op een golf van emotie of in de waan van de dag.
Maak eerst een analyse en pak de patronen aan, niet de incidenten.

Gerard van Vliet