Interview

Radio voor taalonderwijs werkt: 'Het is de behoefte van kinderen om te creëren'

Apps, robots, augmented en virtual reality (AR en VR): er zijn genoeg ICT-middelen die een  leraar kan inzetten in de les. Toch hoeft een middel niet hypermodern te zijn om het onderwijs te verrijken, zo bewijst leraar en innovatiecoach Tjeerd van den Elsen. Hij zet radio in voor taalonderwijs. En het werkt: “Als je radio maakt, dan schrijf, lees, luister én spreek je. Kortom, je bent bezig met alle aspecten van taal. "

Radio en onderwijs zijn in de loopbaan van Van den Elsen voortdurend met elkaar verbonden. De leraar maakte in 2008 de switch naar Efteling Kids Radio. Eind 2011 kwam hij terug in het onderwijs, eerst als invaller en sinds 2015 als leraar van groep 6 op basisschool De Vijf Hoeven in Tilburg. Hij specialiseerde zich in radio-educatie en is innovatiecoach bij scholengroep Xpect Primair. Als ‘aanjager’ helpt hij andere leraren om meer met radio in de klas te doen. Vanaf 1 januari 2019 doet hij dat als zelfstandige met Radiorakkers.nl.

2017 was een bijzonder jaar voor Van den Elsen. Hij werd Leraar van het Jaar (PO), vanwege zijn innovatieve inzet van radio voor taalonderwijs. Daarnaast kreeg ‘zijn’ basisschool in dat jaar een eigen radiostudio, iets waar Van den Elsen zich hard voor heeft gemaakt. In deze studio doen kinderen taalopdrachten die ook echt worden uitgezonden: bij hun eigen radiostation Radio Actief.

Externe video URL

Waarom zet je radio in voor taalonderwijs?

“Radio is een effectief middel om met taal bezig te zijn. Ons schoolsysteem is nu nog vooral gericht op schrijven en lezen, terwijl luisteren en spreken ook heel belangrijk zijn voor de taalontwikkeling. Het gebeurt te vaak dat een leraar de spreek- en luisterlessen van een methode laat zitten, ‘want je praat toch al de hele dag’. Met radio echter ben je heel ‘gericht’ en bewust aan het spreken en luisteren. De magie van radio is dat het bijna al je zintuigen aan het werk zet om de verbeelding te prikkelen: woordkeuze, intonatie, stemgebruik en omgevingsgeluiden.”

Kan radio ook helpen voor kinderen die moeite hebben met taal?

“Jazeker. Ik moet dan denken aan vorig jaar, toen we een taalhulpmiddel zochten voor een dyslectische jongen die ook ADHD en autisme heeft. De opdracht die er lag, ‘voorlezen in de klas’, durfde hij niet te doen. Daarom heb ik hem thuis een tekst laten voorbereiden en opnemen. Die liet hij in de klas horen. Uiteindelijk heeft hij het heel mooi voorgelezen en je hoorde zijn beperkingen echt niet terug.”

Waarom werkt radio? En wat levert het op?

“Jezelf terughoren heeft iets extra’s ten opzichte van een tekst teruglezen. Het is confronterender en het blijft langer hangen. Zo pakken wij geregeld eerdere opnames erbij, bijvoorbeeld van een ingesproken weerbericht. We bespreken hoe dat toen ging en wat iemand nu van z’n eigen opname vindt. Zo krijgt een kind zicht op z’n eigen leerproces. Een ander voordeel: als je radio maakt, reproduceer je info die je eerder hebt opgezocht of opgeschreven om de opname te kunnen maken. Hierdoor is de kans groot dat je het onthoudt en er dus van leert.”

Wat vinden leerlingen ervan? En wat doet radio met ze?

“Leerlingen vinden het hartstikke leuk om radio te maken. Het begint al wanneer ze achter de microfoon gaan zitten en een koptelefoon opzetten. Ze voelen dan dat ze echt iets gaan maken. Daar worden ze enthousiast van, dat merk je. Om dezelfde reden vinden zo veel kinderen  handvaardigheid en tekenen leuk; het is de drang om te creëren. En radio maken is gewoon leuk: verhalen verzinnen, geluiden uitzoeken, je stem bewust gebruiken en ontdekken wat het effect daarvan is. Kinderen leren ook aandachtig naar elkaar te luisteren. Ze doen kennis op die ze in een volgende opname direct toepassen.”

Zoek je voor radio-educatie ook externe samenwerkingen op?

“Ik ken de radiowereld en dat komt nog altijd goed van pas. Zo kon ik bijvoorbeeld, met behulp van radiomakers van landelijke en regionale omroepen, een supergave radiodag organiseren op onze school. En zelfs een tweede radiodag, waarbij onder meer Veronica-dj Giel Beelen aanwezig was. Tijdens deze dagen oefenden kinderen allerlei vaardigheden. Zoals nieuwslezen, een reportage maken, nieuws zoeken en informatie filteren.”

Externe video URL

Er zitten echte taalkunstenaars tussen!

Radiomakers die meededen aan de radiodagen, waren volgens Van den Elsen onder de indruk van wat kinderen met radio kunnen. “Giel Beelen zag dat veel kinderen eerst een drempel over moesten, omdat het toch spannend was met een echte dj erbij. Maar toen ze  de smaak eenmaal te pakken hadden, hoorde hij er ineens een paar echte taalkunstenaars tussen zitten! En Astrid de Jong van NPO Radio 1 zei over twee kinderen: ‘Stuur ze alsjeblieft naar de lokale omroep, want ze hebben er echt aanleg voor’. Gaaf toch?”

Hoe kun je met radio werken aan taalonderwijs?

  • Een weerbericht inspreken, voor Nederland én voor een land met een ander klimaat. Dit kun je koppelen aan een taalthema, zoals bijvoeglijke naamwoorden.
  • Een gedicht voordragen. Iedere tekst vraagt om een andere presentatie; een droevig bericht klinkt heel anders dan een vrolijke poëtische tekst. Hoe lees je een gedicht voor? Waar leg je de nadruk op? En geldt dit voor ieder gedicht? Bij een voordracht zijn kinderen bewust bezig met intonatie en stemgebruik.
  • Een commercial maken. Laat kinderen eerst luisteren naar een aantal radioreclames, om te ontdekken hoe reclame werkt. Vervolgens bedenken ze zelf een product en een goede reclametekst voor de radio. Dit gaat over taal, bewustwording en mediawijsheid. Reclame is namelijk óók manipuleren en de werkelijkheid mooier maken.
  • Een hoorspel bedenken. Je laat leerlingen een verhaal schrijven, hiervan moeten ze een hoorspel maken: tekst én bijbehorende geluiden. Zo leren kinderen om na te denken over bijvoorbeeld zinsopbouw en hoe je een verhaal structuur geeft.

Hoe kan radio in de klas bijdragen aan digitale geletterdheid?

“Radio is een zeer geschikt middel om de verbeelding aan te spreken. Je kunt er ook een ‘eigen waarheid’ mee creëren, door bijvoorbeeld bepaalde quotes die eigenlijk niets met elkaar te maken hebben, achter elkaar te monteren. Wat je hoort, hoeft niet dus altijd waar te zijn. Bij radio maken moet je kritisch naar informatie kijken en vervolgens de juiste info selecteren voor je eigen opname. Zo werk je bewust aan mediawijsheid en informatievaardigheden. Vergelijk het met een leraar die samen met de klas iets opzoekt via een het internet. Op het digibord toon je de zoekresultaten en dan probeer je samen te bedenken waarom het ene zoekresultaat beter of betrouwbaarder is dan het andere.”

Hoe zijn jullie met radio op school begonnen?

“Het is een samenloop van omstandigheden. Het begon met de wens van directeur Marieke Hamburg om wat aan de taalachterstand te doen. Toen ik als leraar begon, werd mij gevraagd of ik hier met m’n radio-ervaring iets in kon betekenen. Ik heb toen een goed doordacht beleidsstuk gemaakt, met argumenten waarom en hoe radio kan bijdragen. Dit duurde wel driekwart jaar, maar het heeft z’n vruchten afgeworpen. Het bestuur zag de meerwaarde en was bereid om geld beschikbaar te stellen. Zo konden we aan de slag met radio op school.”

Hoe integreer je radio in het onderwijscurriculum?

“Radio is en blijft één van de vele onderwijsmiddelen en zetten we nu alleen in voor betekenisvol taalonderwijs. Het is dus niet zo dat we in iedere les en elke dag met radio bezig zijn. Met de mogelijkheden en de thema’s binnen het International Primary Curriculum (IPC) verwerken kinderen de kennis die ze opdoen in een radioproductie. Met dit curriculum hebben we handvatten om de mogelijkheden van radio en concrete taaldoelen aan elkaar te koppelen. Zo kunnen we radio structureel gebruiken voor ons taalonderwijs.”

Je bent leraar, specialist radio-educatie en innovatiecoach: hoe sluit dit op elkaar aan en hoe help je hier andere leraren mee?

“Mijn ervaring als radiomaker is vergelijkbaar met wat kinderen en jongeren zichzelf nu deels aanleren. Vroeger was dat alleen weggelegd voor journalisten en mediaproducenten. Bloggen, foto’s maken, vloggen, podcasten: iedereen kan dit nu. Het is belangrijk dat kinderen én leraren weten hoe je dit veilig en verantwoord doet. We moeten zicht houden op waar onze kinderen mee bezig zijn en hoe ze op een goede manier met media omgaan. Het is onze taak om kinderen daarin de weg te wijzen."
"Ik help leraren ook met radiovaardigheden. Als ze eenmaal met radio aan de slag gaan, blijkt het helemaal niet zo ingewikkeld. Daarnaast activeer ik leraren om kritisch naar de (spreek)vaardigheid van kinderen te luisteren. Daarbij help ik ze met de vraag: hoe coach je kinderen naar een meer ‘zelflerende’ houding?"

Jij kunt ook radiomaken! Tips van Tjeerd

  • Direct aan de slag met opnames maken? 
    • De gratis Dictafoon-app voor iOS en macOS (via App Store)
    • Call recorder in Android (neemt ook telefoongesprekken op)

  • Serieus aan de slag met radio?
    Gebruik de Tascam DR 05 V2. Dit is een voice-recorder: eenvoudig in gebruik, de audio is via USB op de pc te bewerken met Audacity (gratis eenvoudig monteren) en Soundcloud
  • Audio publiceren?
    Audio publiceren kan ook eenvoudig. Bijvoorbeeld als podcast via soundcloud.com. Per opname tot maximaal 3 uur kun je hierop gratis publiceren

Onze professionals staan voor je klaar

Stel je vraag of zoek een opleiding

Contact met de Juridische Helpdesk

Heb je een juridisch vraag? Als lid van de PO-Raad kun je via de pagina van de Juridische helpdesk je vraag stellen op Mijn PO-Raad (na het inloggen in het ledenportaal).

Voor dringende vragen bel met 030 - 31 00 933. We zijn bereikbaar op werkdagen tussen 09.00 – 12.00 uur.

Helpdesk 2 mensen praten