Interview

‘Van dialoog met je omgeving wordt je kwaliteit beter’

Nederlandse schoolbesturen associëren ‘verantwoording’ vaak nog vooral met het jaarverslag. Een gemiste kans, zegt Melanie Ehren. Als je een kwaliteitsdialoog voert binnen je organisatie en met partners, wordt je onderwijs daar alleen maar beter van. In Engeland zien schoolbesturen verantwoording als onderdeel van een voortdurende kwaliteitsontwikkeling.  

Ehren is als hoogleraar onderwijswetenschappen gespecialiseerd in governance en verantwoording. Zij werkte jarenlang in Engeland en ook een periode in de Verenigde Staten. “Verantwoording is echt een Nederlandse term”, zegt zij. “In Engelstalige landen spreekt men over annual reporting, self evaluation en accountability, waarbij onze betekenis van verantwoording de specifiekere betekenis heeft van responsibility. Dat maakt het ook moeilijk om internationaal onderzoek naar de Nederlandse context te vertalen.”  
 

Je kunt een smalle of brede invulling geven aan het begrip verantwoording. “In Nederland denkt men hierbij al snel aan de formele eisen die aan een jaarverslag worden gesteld en wanneer je het jaarverslag naar buiten brengt. Dat is een heel formele en nauwe manier om naar verantwoording te kijken. Je kan verantwoording ook opvatten als het nemen van verantwoordelijkheid door het voeren van een kwaliteitsdialoog binnen je organisatie, met je eigen staf, ouders, leerlingen en andere partners.” 

Interne gerichtheid voorkomen  

Met die smalle opvatting, het jaarlijks schrijven van een jaarverslag, laat je zien hoe je het publieke geld besteedt. “Met de brede opvatting ben je voortdurend op de hoogte van hoe men binnen en buiten je organisatie jouw kwaliteit waardeert, en neem je de opvattingen van anderen mee in je kwaliteitsontwikkeling. De brede opvatting voorkomt dat je te intern gericht bent; die zorgt dat je open staat voor ontwikkelingen in de samenleving.” 

In de VS wordt veel meer gestuurd op basis van leerprestaties, zegt Ehren. “Daar voert men op basis van analyses van leerprestaties het gesprek over verbetering en verbeterplannen. In Nederland hechten wij belang aan een wat bredere insteek. Ik denk dat wij van de VS kunnen leren, maar zij ook van ons.” In Engeland, met name in Schotland en Wales, zag Ehren goede voorbeelden van zelfevaluatie en verantwoording binnen netwerken. “Scholen gaan met elkaar in dialoog over verantwoording en verbetering , wisselen good practices uit en zetten samen professionele ontwikkeling op rondom die thema’s.” 

Meer uitwisselen 

Ehren denkt dat er in Nederland zeker meer kan worden uitgewisseld. “Er wordt altijd gesproken over good practices, maar wat voor de ene school goed werkt, werkt voor de andere misschien niet. Daar moeten scholen elkaar in opzoeken; iets wat de PO-Raad ook faciliteert.” 

Schotland en Wales kennen system leaderschip: schoolleiders die in hun eigen school de verantwoording uitstekend geregeld hebben, worden gecertificeerd om de verantwoording te coördineren voor een groep scholen. “Leerkrachten kijken, in regionaal verband en zelfs tussen verschillende regio’s, bij elkaar in de klas. Dat organiseert men buiten de eigen besturen om.” 

Ehren ziet in Nederland op het punt van verantwoording grote verschillen tussen schoolbesturen. “De grote organisaties binnen het mbo hebben dit proces al langer goed op orde. Binnen het primair onderwijs is de een al meer geprofessionaliseerd dan de ander. Voor een kleine basisschool is dit vaak een informeel proces, en dat kan ook prima werken, hoor. Het hoeft niet allemaal even formeel.”  

Eerst evalueren, dan beslissen  

Ook bij de inhaal- en ondersteuningsprogramma’s ziet zij een grote variëteit. “Sommige scholen zijn heel doelbewust en verantwoord bezig met het in kaart brengen van achterstanden bij leerlingen en nadenken over wat ze moeten organiseren, ook in samenwerking met ouders. Andere scholen denken minder goed na over welke keuzes ze kunnen maken en vragen geld aan zonder eerst een goede evaluatie te organiseren.”  

Ehren denkt dat de handreiking Leren en legitimeren door verantwoording in het primair onderwijs kan helpen om meer structuur aan te brengen in de verantwoording. “Wanneer men die tenminste gebruikt. Vaak zijn de scholen die zo’n instrument oppikken, dezelfde die al met zo’n verbetering bezig zijn. Je wil die andere groep ook bereiken. Dat stimuleert de inspectie wel, door op de vorm van verantwoording te letten in haar toezicht.” 

Veel scholen associëren ‘verantwoording’ met administratieve last, zegt zij. “Ze denken niet direct aan de interactie met de mensen in en om de school. Terwijl dat een goed middel is om je school te verbeteren, en daar gaat het per slot om.” 

Op basis van wetenschappelijk onderzoek maakte de PO-raad een handreiking voor verantwoording. Met behulp hiervan kunnen onderwijsinstellingen hun publieke verantwoording verder verbeteren.