Waarom is veranderen een kunst?
“Iedereen ouder dan twee jaar, vraagt zich bij elke verandering, hoe klein ook, af: waarom?", zegt organisatiedeskundige Marco de Witte. “Wáárom zou ik dit moeten doen? En, wat gaat mij dit opleveren?” Schort het aan een goede 'waarom-vraag', dan is het lastig om een verandering in gang te zetten. Dat geldt dus ook voor de inzet van ICT in het onderwijs.”
“Het ‘waarom’ is een soort startvraag bij elk project of programma”, gaat De Witte verder. “We hebben altijd een reden nodig om dingen te doen. Als je de waarde of noodzaak van iets niet ziet, dan begin je er gewoon niet aan. De waarom-vraag is de ‘killer application’; de beantwoording moet energie geven om uit je vertrouwde wereldje te stappen, je comfortzone, en met ICT aan de slag te gaan. Het bepaalt dus of de beweging wel of niet op gang komt.”
Om het concreter te maken geeft hij het voorbeeld van de ‘rotonde’. “Iedereen heeft ingesleten rotonde-patronen. Comfortzones, waarin je de dingen doet zoals je ze altijd hebt gedaan. Als een rotonde waarop je steeds hetzelfde rondje rijdt. Heerlijk veilig en comfortabel. Maar wat als je een afslag durft te nemen? Wat gebeurt er als je afwijkt en als je eens iets heel anders doet? Ja, dan gaat er iets gebeuren, meteen al.”
Doe het samen
Besteed daarom relatief veel tijd aan het beantwoorden van de waarom-vraag, is het advies van De Witte. Door met projectleden uitgebreid stil te staan bij wat je wilt bereiken en waarom. Het slimste is om daarbij goed te luisteren naar iedereen en zoveel mogelijk belanghebbenden te betrekken. Zo kan er langzaam draagvlak en enthousiasme ontstaan.
Het is belangrijk om het ‘waarom’ goed te beantwoorden en daarna pas te focussen op de inzet van ICT. “Want het ‘waarom’ bepaalt of je je project echt van de grond krijgt. Of er echt wat verbetert. En of mensen in een andere stand komen en de dingen anders of effectiever gaan doen. Veranderen doe je niet zomaar, dat is een hele kunst.”
Techniek dient de visie
De Witte geeft een mooi voorbeeld uit de leergang Slimmer leren met ICT. “Een deelnemer zocht naar een organisatie-overstijgend leerlingvolgsysteem voor leerlingen die ook gebruik maakten van de buitenschoolse opvang (BSO). We hebben de vraag uiteindelijk zo geformuleerd: ‘Als we echt leerlinggericht onderwijs willen geven, hoe kan de techniek daarbij dan helpen?’ De onderwijsvisie van die school was namelijk verbonden met de wens om leerlingen gericht te kunnen volgen. Zo komt het ‘waarom’ voort uit de visie. Het versterkt elkaar, hoe gaaf!"
Ga je als school aan de slag met ICT omdat het mooi staat voor de buitenwereld? Omdat het bestuur erom vraagt? Of hebben leraren er behoefte aan omdat het hen helpt in de klas? Marco de Witte schetst drie veranderdilemma’s: inhoud-betekenis, deel-geheel en ratio-emotie. Deze dilemma’s schetsen de afwegingen die je maakt bij veel veranderingen en het is handig om hier vooraf bij stil te staan.
Dilemma 1: inhoud-betekenis
Om met het eerste te beginnen: inhoud-betekenis. Het gaat niet alleen om dat wat je feitelijk wil veranderen, maar om wat het betekent voor de mensen die erbij betrokken zijn. “Een verandering kan voor iedereen iets anders betekenen. Wat jij wil, hoef ik niet te willen. Laat staan dat ik daarvoor in beweging kom. Vraag jezelf daarom eerst af wat de mensen met wie je werkt echt willen. Wat zijn hun problemen en hun uitdagingen? En daarna: hoe kan jouw project of programma hierin iets betekenen?”
Dilemma 2: ratio-emotie
Daarnaast is er een onderscheid tussen ratio en emotie. Vaak werd gedacht dat rationele argumenten veel overtuigender zijn, toch blijkt dat een misvatting. “We zijn veel meer geneigd om onze keuzes te baseren op emoties. Voor emotionele argumenten zijn we ook veel gevoeliger”, legt De Witte uit. “Dat is wat meer dan eens misgaat als we draagvlak willen creëren voor een verandering: de veranderaar probeert anderen te overtuigen met rationele argumenten, maar dit werkt vaak averechts.” Hoe omzeil je dit? “Probeer jezelf altijd te verplaatsen in de anderen: wat drijft hen en waar liggen ze wakker van? Sluit daarbij aan. Iedereen heeft een andere beleving bij verandering.”
Dilemma 3: deel-geheel
Veranderingen staan nooit op zichzelf. Ze zijn onderdeel van een context; iets groters waar ze al dan niet aan bijdragen. “Veranderingen moeten echt passen bij de visie van de school en de ICT-visie die daaruit voorkomt. Het gebeurt nogal eens dat er iemand tot ICT-coördinator benoemd wordt. Die moet ergens mee aan de gang, zonder dat er een relatie gelegd wordt met de onderwijsvisie. ICT wordt dan als een ding op zichzelf gezien, niet als onderdeel van een strategie die bijdraagt aan beter onderwijs.”
