Wat is onderwijskwaliteit? Drie bestuurders en een directeur geven hun visie
Iedereen heeft het erover, maar wat is onderwijskwaliteit eigenlijk precies? Drie bestuurders en een directeur geven hun visie. Hun scholen voldoen aan de wettelijke normen, maar ze werken daarnaast allemaal aan eigen ambities.
Amstelwijs in Amstelveen: "Wij gaan uit van het Rijnlands model"
Frans Cornet is directeur-bestuurder van Amstelwijs in Amstelveen, een bestuur van 3500 leerlingen verdeeld over elf scholen. De scholen zijn heel divers: ze variëren van reguliere basisscholen tot een school voor speciaal basisonderwijs, van een Montessorischool tot een integraal kindcentrum. Is het niet lastig voor zulke uiteenlopende scholen kwaliteitscriteria te formuleren?
"Nee hoor", zegt Cornet. "Bij de ontwikkeling van een visie voor al deze scholen zijn we uitgegaan van het Rijnlands model: een horizontaal organisatiemodel waarbij je uitgaat van wat mensen verbindt. Daarin hebben we opgenomen dat elke school ergens in uitblinkt. Iedere school ontwikkelt een plus. Onze sbo-school, bijvoorbeeld, zorgt dat bijna geen leerling naar het speciaal onderwijs wordt doorverwezen. Ieder kind dat op een Amstelveense basisschool uitvalt, kan hier terecht. De kinderen komen weer tot bloei, omdat de leerkrachten uitgaan van wat het kind wél kan. Heel bijzonder wat er op die wijze bereikt wordt. We hebben ook een school die kinderen – meer dan op andere scholen – veel autonomie geeft. Dat zorgt voor een grote intrinsieke motivatie bij de leerlingen. Dat is de plus van die school en ouders bevestigen dat ook."
Iedere school kiest een eigen plus, doorgaans een reguliere activiteit die men goed in de vingers heeft. "Dat is één van de dingen die alle scholen van Amstelwijs verbindt. Het werken aan zo’n plus inspireert en motiveert en zorgt voor een olievlekwerking naar andere gebieden. Verder gelden natuurlijk ook andere uitgangspunten. Zo hebben we oog voor de individuele talenten, hechten we aan persoonsvorming en besteden we aandacht aan metacognitieve vaardigheden. Als bestuur geven we de richting aan, scholen mogen die zelf invullen."
In 2017 en 2018 is er op alle niveaus en op verschillende manieren gesproken over het ‘merk’ Amstelwijs. Waar moest dat voor staan? Het bestuur ging te rade bij directeuren en adjunct-directeuren, de wethouder en partnerorganisaties in de omgeving. Ook kinderen kwamen aan het woord. Voor de 300 medewerkers werd een Lagerhuisdebat georganiseerd. Aan de hand van stellingen konden ze aangeven wat voor hen goed onderwijs is. "Alle input is besproken en uitgewerkt. Dat leidde tot de visie dat de scholen allemaal een eigen kleur hebben en dat het bestuur hen daarbij met complementaire activiteiten ondersteunt."
Naast dit beknopte visiedocument, dat eens in de vier jaar wordt herzien, is er een intern beleidsplan dat jaarlijks wordt aangepast. "Daarin melden we de concrete uitwerking. Zo schaffen we dit jaar de traditionele functionerings- en beoordelingsgesprekken af. Daarvoor in de plaats komen waarderende en progressiegerichte gesprekken. Ook dat past bij het Rijnlands denken. Je gaat uit van het persoonlijk vakmanschap, de talenten die iedereen heeft. En je kijkt vooruit naar wat je gaat doen en welke kwaliteit je wilt bereiken."
Groeisaam, Regio Maas en Waal: "Onze scholen hebben ruimte voor een eigen kleur"
Vanaf 1 januari zijn SPOM en Oeverwal in de regio Maas en Waal gefuseerd tot Groeisaam, een bestuur met 23 basisscholen. ‘We werkten al zo’n drie jaar samen, ook aan het kwaliteitsbeleid’, vertelt bestuurder Lia van Meegen.
"We kijken op twee manieren naar kwaliteit. Om te beginnen moeten we voldoen aan de eisen van de onderwijsinspectie. De basis moet op orde zijn. Daarnaast streven we ook in bredere zin naar kwaliteit. We willen dat de kinderen van onze scholen als goed toegeruste burgers de maatschappij in gaan. Dat betekent bijvoorbeeld dat ze weten hoe ze zelf het beste kunnen leren, dat ze kunnen samenwerken en dat ze oog hebben voor de normen en waarden van de maatschappij. We willen ambities formuleren voor deze aspecten van ons onderwijs. Daarover praten we met de directeuren en zij weer met de teams, de ouders en ook met de kinderen. Op verschillende scholen hebben we kinderraden. Kinderen kunnen heel goed meedenken en aangeven wat ze nodig hebben."
Van Meegen: "We stimuleren dat scholen nadenken over onderwijskundige en pedagogische dilemma’s. Dan gaat het over vraagstukken als: tot welk niveau willen we het leren personaliseren? Welke ruimte geven we kinderen om zelf keuzes te maken en welk deel bepalen wij? Wanneer willen we kinderen handelend laten leren en wanneer via ICT?"
De scholen van Groeisaam kunnen zelf accenten leggen, vertelt zij. "Onze scholen hebben de ruimte voor een eigen kleur, een eigen gezicht. Dat kan op verschillende manieren. Het kan zijn dat een school hogere resultaten wil bereiken voor taal, lezen en rekenen dan de inspectienormen. Maar een school kan ook een ambitie benoemen op het gebied van burgerschapsvorming." Van Meegen gaat naar veel naar scholen toe en kijkt naar de sfeer. Die zegt wat haar betreft soms meer over de kwaliteit dan harde cijfers. "Als ik in een school rondloop, vind ik het belangrijk dat de gesprekken over onderwijs gaan, over kinderen en hun ontwikkeling. Een school moet in staat zijn goed te reflecteren op het onderwijs, op de resultaten en op de manier waarop ze haar visie vormgeeft en de school moet daaraan adequate acties kunnen verbinden. Wanneer een schoolleider hierop stuurt, weet ik dat het goed zit met de kwaliteit."
Het Timpaan in Wehl: "Kwaliteitszorg moet overal doorheen sijpelen"
Het Timpaan in Wehl, een eenpitter, kreeg complimenten van de inspectie over de kwaliteitszorg. Een mooie prestatie, want de omstandigheden op deze school in de Achterhoek zijn uitdagend: Wehl ligt in een krimpregio. Een paar jaar geleden moest een nevenvestiging de deuren sluiten.
Eén van de succesfactoren was een herverdeling van de rollen. Bestuurder Wout Derksen was voorheen algemeen directeur én bestuurder. "Ik rapporteerde in feite aan mezelf. Die vermenging van bestuur en toezicht is lastig, zeker bij kwaliteitszorg. Je bent je eigen kwaliteit aan het meten." Derksen is nu bestuurder. Hij gaat over mensen en middelen en regelt de praktische zaken. Directeur Jolande Bisseling kan zich volledig richten op de inhoud van het onderwijs en de kwaliteitszorg.
Bisseling: "Voor mij is het schoolplan de belangrijkste leidraad. Daarin staan de kwaliteitsdoelen duidelijk beschreven. We zorgen dat zo’n doel in alle lagen terugkomt, ook in de agenda van de bouwcoördinatoren en de lesplannen van de leraren. Kwaliteitszorg moet overal doorheen sijpelen en uiteindelijk terechtkomen bij de kinderen."
De school heeft een onderwijskundig team met bouwcoördinatoren, intern begeleiders en de vakspecialisten rekenen en taal. Zij werken het onderwijsplan uit. Dit team wordt waar nodig aangevuld met de specialisten op het gebied van motoriek, ICT, talentontwikkeling en kinderopvang. Het onderwijskundig team bepaalt de thema’s voor de vergaderingen met het lerarenteam. Regelmatig gaan leerkrachten in duo’s bij elkaar kijken en er komen vakspecialisten in de klas. Ook leerlingen in groep zes tot en met acht geven feedback op het handelen van de leraar.
Bisseling brengt verslag aan Derksen uit. "We bespreken de stand van zaken en waar nodig komen daar verbeteracties uit.’" De terugkoppeling naar de rest van het team gebeurt door een schriftelijk teamjournaal. Het onderwijskundig team rapporteert aan het eind van het jaar aan Derksen en Bisseling. Daarbij wordt ook de werkwijze geëvalueerd. Derksen rapporteert op zijn beurt aan de Raad van Toezicht. "De RvT toetst mij als bestuurder en kijkt of de onderwijsresultaten op orde zijn. Maar zij kijkt ook kritisch naar haar eigen strategische rol, en blikt vooruit: waar staan we over vijf jaar?"
Derksen: "We vinden het belangrijk dat de kwaliteit voortdurend gemonitord wordt, niet alleen als de inspectie langskomt."Jolande Bisseling zit in de auditcommissie van een groep scholen in de regio. "Je kijkt hoe anderen het doen én laat jezelf inspireren. Je kijk ook met iets meer afstand naar de kwaliteit van je eigen school." Derksen: "Als besturen onderling voeren we audits uit over passend onderwijs. Hoe hou jij zicht op kwaliteit van passend onderwijs op je school?"
Dit artikel is eerder gepubliceerd in podium special van februari 2020.
