Welke vaardigheden moeten leraren hebben om leerlingen 21st century skills bij te brengen?

Uit de praktijk

Publication date: 2 januari 2018

21e eeuwse vaardigheden vormen een belangrijk onderdeel van het huidige basisonderwijs. Maar 67 procent van de leraren voelt zich onvoldoende toegerust om deze vaardigheden te onderwijzen en heeft behoefte aan lesmateriaal en professionalisering. Zo blijkt uit onderzoek van SLO. Dit was ook voelbaar bij Wereldkidz, initiatiefnemer van deze versnellingsvraag. De stichting vroeg zich af hoe zij leraren kan ondersteunen om onderwijs in 21e eeuwse vaardigheden optimaal vorm te geven. Over welke vaardigheden moeten leraren beschikken, en hoe ontwikkel je die? Een toolkit was het resultaat.

Met de toolkit die uit deze versnellingsvraag voortkwam, ontwerp je onderwijs waarmee je leerlingen 21e eeuwse vaardigheden inzetten. Tegelijkertijd werk jij als leraar zelf ook aan deze vaardigheden. Door bijvoorbeeld een filmpje te maken, je doelgroep te interviewen of te werken met een mindmap of flowchart. Zo boek je dubbel winst.

Design Thinking

De toolkit is gemaakt rondom het principe van Design Thinking. Dat is een populaire methode om nieuwe producten en diensten te ontwikkelen in het bedrijfsleven. Creatief en innovatief. Vanuit deze versnellingsvraag is Design Thinking toegesneden op het onderwijs. Zodat scholen er eigentijds onderwijs mee kunnen ontwerpen. En leraren kunnen reflecteren op de inzet van hun eigen 21e eeuwse vaardigheden.

Hoe werkt het?

Onderwijs ontwerpen doe je nooit alleen, maar juist samen. Met collega’s, maar ook met de kinderen. Ook is het belangrijk dat er een begeleider is die het proces in goede banen leidt. Hij of zij begeleidt lerarenteams stap voor stap door 7 fasen:

Start
In de startfase van het proces wordt omschreven welke situatie je wilt gaan aanpakken of veranderen.
Ontdekken
Analyseer de situatie en het onderwerp dat aangepakt moet gaan worden. Genereer zoveel mogelijk informatie!
Duiden
Nadat je het onderwerp hebt geanalyseerd, ga je dit onderwerp heel concreet herformuleren en duiden.
Idee-ontwikkelen
In deze fase gaat het om het genereren van de meest uiteenlopende en soms gekke oplossingen.
Maken
Maak één of meerdere prototypen of lessen om uit te proberen in de klas.
Feedback verzamelen
Voer je oplossing of les uit in de klas en verzamel feedback bij de doelgroep.
Verankering
In deze fase reflecteer je op het hele proces en de veranderde situatie.

Ontwerpen is nooit klaar. Een product, idee of les kan altijd beter. Daarom kun je fase 4 tot en met 6 regelmatig herhalen. “Wil je dit succesvol in de school toepassen dan is het van belang om het design thinking proces meerdere keren te doorlopen. Door het een keer uit te proberen en er vervolgens niets meer mee te doen bereik je niet het beoogde effect, namelijk: het ontwikkelen van de persoonlijke 21e eeuwse vaardigheden bij leraren”, legt Lotteke de Kruijff, directeur Onderwijs bij WereldKidz uit.

Een open deur van jewelste: de digitalisering verandert de samenleving in een rap tempo. Niemand kan met zekerheid zeggen hoe ons leven eruit ziet over tien, twintig of dertig jaar. Om kinderen zo goed mogelijk voor te bereiden op die onbekende toekomst, wordt er op de basisschool aandacht geschonken aan 21e eeuwse vaardigheden.

In verschillende internationale onderzoeksprojecten is geprobeerd vast te stellen welke vaardigheden kinderen moeten leren om in de 21e eeuw succesvol mee te doen. Het gevolg? Er circuleren over de hele wereld verschillende opsommingen en uitwerkingen. 21e eeuwse vaardigheden of 21st century skills is een containerbegrip geworden.

Om helderheid voor het Nederlandse onderwijs te creëren, hebben Kennisnet en SLO de krachten gebundeld. Beide organisaties presenteerden in 2016 een nieuw en gedetailleerd model voor 21e eeuwse vaardigheden. Hierin staan 11 vaardigheden die leerlingen in hun latere leven nodig hebben. Van kritisch denken tot probleem oplossen, van samenwerken tot computational thinking. Ook is een apart model voor digitale geletterdheid ontwikkeld.

De integratie van de 21e eeuwse vaardigheden in het basisonderwijs verloopt desondanks traag. Dat komt onder andere door het ontbreken van geschikt lesmateriaal - een concreet houvast in de praktijk. "Scholen zitten te springen om materiaal waarmee ze de 21e eeuwse vaardigheden een plaats kunnen geven in hun onderwijs", vertelt Remco Pijpers van Kennisnet. Hieraan wordt nu veel aandacht besteed, zowel door partijen als Kennisnet en SLO als het onderwijsveld.

Als je als school 21e eeuwse vaardigheden een stevige plaats in je schoolplan toekent, maar je niet goed kan aangeven wat je op dat vlak van leraren verwacht, wat doe je dan? Stichting Wereldkidz had behoefte aan een profiel met bekwaamheidseisen. En diende daarom een versnellingsvraag over dat onderwerp in.

Direct bij de aanvraag werd een projectorganisatie opgetuigd. De praktische uitvoering werd in handen gelegd van interne projectleider Lotteke de Kruijff (directeur onderwijs, Wereldkidz), extern adviseur Jolijn Slingerland (Marnix Academie) en procesbegeleider Olaf de Groot (Kennisnet). Voor de verantwoording op bestuursniveau en het aanbrengen van focus in het project werd een stuurgroep ingesteld. Hieraan namen Wubbo Wever (voorzitter College van Bestuur, Wereldkidz), Willem Klap (directeur, Wereldkidz), Lotteke de Kruijff en Olaf de Groot deel.

Vraag aanscherpen

Achter elke versnellingsvraag gaat een verhaal schuil. De projectgroep probeerde dat helder te krijgen. Ook werd onderzocht of de geschetste ideale oplossing - een profiel voor leraren - ook echt de beste route was. Als snel werd duidelijk dat dat niet het geval was. De Groot: “Een profiel bleek zo veelomvattend te zijn dat het in de praktijk niet werkbaar was. Dus de vraag was hoe je dan wél de ontwikkeling van leraren op het gebied van 21e eeuwse vaardigheden merkbaar maakt in de klas.”

De Kruijff: “In het begin was het voornamelijk input verzamelen. Zo hebben wij in een sessie met leraren, een directeur en een adviseur van Kennisnet geprobeerd op een creatieve manier de eerste beelden te verzamelen om scherp te krijgen wat de benodigde competenties van leraren moeten zijn. Ook hebben wij een aantal scholen bezocht die al verder waren op dit vlak om kennis en inspiratie op te doen.”

Van profiel naar Design thinking

Geleidelijk ontstond het inzicht dat er een manier bedacht moest worden om leraren continu te laten reflecteren op hun eigen ontwikkeling in relatie tot het onderwijs dat ze ontwerpen. “Tijdens onze zoektocht naar een manier om dit binnen de huidige onderwijspraktijk vorm te geven kwamen wij uit bij Design Thinking, een werkwijze die in het bedrijfsleven wordt toegepast. Design Thinking is bedoeld om in groepsverband op een praktische en creatieve manier een product of dienst te ontwikkelen”, legt De Kruijff uit.

Praktische toolkit

Het projectteam ging met dit inzicht aan de slag. Samen met onderwijskundige Marieke van Osch en Thijs de Vries van Creative Seeds - ingehuurd als user interaction designer om de functionele eisen van de versnellingsvraag in kaart te brengen. De principes van Design Thinking werden geschikt gemaakt voor het onderwijs. De gezamenlijke inspanningen resulteerden in een toolkit Onderwijs ontwerpen met Design Thinking. “Daarmee sla je twee vliegen in één klap. Je creëert lesaanbod dat past in eigentijds onderwijs en leraren zien in wat ze al kunnen en waarin ze zichzelf nog verder kunnen ontwikkelen”, zegt De Groot. “Het is een praktische tool, waar scholen echt iets aan hebben. Een prima uitkomst van deze versnellingsvraag.”

Bron: artikel 21e eeuwse vaardigheden? Vergeet de leraar niet!