In een recent interview in NRC deden twee bestuurders van grote uitvoeringsorganisaties een dringend beroep op de politiek: stop met telkens weer nieuwe regels en daar weer nieuwe uitzonderingen op. De complexiteit neemt alleen maar toe, essentiële overheidsvoorzieningen zijn niet meer uitvoerbaar, mensen raken meer en meer in de knel. Het moet echt simpeler.

Scholen zijn geen uitvoeringsorganisaties, maar die verzuchtingen zullen vele leraren, schoolleiders en -bestuurders bekend voorkomen. Ook het onderwijs lijdt onder de stapeling van wetten, regels en voorschriften die soms intern tegenstrijdig zijn. Vorig jaar is er door een interdepartementale commissie een mooie term voor bedacht: sturingsoverload.

Een voorbeeld is de ongekende groei van de vele losse subsidies en andere vormen van doelfinanciering. Uit onderzoek van bureau AEF in opdracht van de PO- en VO-raad blijkt dat deze inmiddels zo’n 20 procent van de schoolinkomsten beslaan. Uitschieters van 30 procent komen ook voor.

Veel van die subsidies zijn bedacht door enthousiaste politici. Deels is dat begrijpelijk. Zij willen onderwijs van dienst te zijn met extra geld. En eerlijk is eerlijk: het gaat ook bijna altijd om echt mooie dingen. Schoolmaaltijden, basisvaardigheden, goed personeelsbeleid, een brugfunctionaris tussen zorg en onderwijs, zij-instromers, noem maar op. Maar bij elkaar opgeteld is het niet meer te doen.

Volgens het AEF-onderzoek kleven er grote nadelen aan al die specifieke geldstromen. Zo bevestigt het rapport wat iedere schoolleider en onderwijsbestuurder al wist: het is door de manier van financieren moeilijker om personeel een vast contract te geven. De ongelijkheid tussen scholen neemt bovendien toe: de ene school is nu eenmaal beter in het binnenhengelen van extraatjes dan de andere, en dat is niet altijd de school waar de behoefte het grootst is. We hebben zelfs al een keer een subsidieloterij gehad.

Gelukkig landt bij steeds meer politieke partijen het besef dat dit zo niet meer kan. Tijdens de OCW-begrotingsbehandeling was beëindiging van de ‘subsidieconfetti’ een groot thema. Ook onder Kamerleden van de partijen die de mogelijkheden van een formatie verkenden. 

Waarmee niet is gezegd dat ik er gerust op ben. Mij zijn nog geen initiatieven bekend die die 20 procent serieus gaan terugdringen. 

Wel is er het voornemen om met een ‘nieuw bekostigingsinstrument’ te komen: feitelijk ook weer doelsubsidie, maar dan met een lange looptijd. Tegelijkertijd leven er ideeën om een ‘hek’ om een deel van de basisbekostiging te zetten, bijvoorbeeld om de niet-onderwijsgerelateerde kosten te beteugelen. Terwijl die overhead veel lager is dan in andere sectoren.

En dan wordt er daarnaast gewerkt aan een wet die – dwars daar doorheen – een minimumpercentage vaste contracten verplicht stelt. Wat dus juist steeds moeilijker wordt met al die tijdelijke subsidies, nog los van de vraag hoe dit zich verhoudt tot het inspectietoezicht op de financiële deugdelijkheid in het onderwijs.

Als je al deze vrij concrete plannen tegelijk invoert, dan neemt de sturingsoverload niet af maar toe. Waarmee het alleen maar moeilijker wordt om aan de slag te gaan met de werkelijke uitdagingen van het onderwijs: de kwaliteit, de kansen voor kinderen, de personeelstekorten.

Om op dat laatste in te zoomen: met meer regels en aparte financieringsvormen los je het lerarentekort niet op. Integendeel. Je maakt het schoolleiders en werkgevers moeilijker om goed personeelsbeleid te voeren, om vaste contracten aan te bieden, om ondersteuning te organiseren. Evenals in andere sectoren komt de professional in het gedrang. Schoolleiders zijn nu een groot deel van hun tijd bezig met allerhande verantwoording en overleg.

Deze week debatteert de Kamer over de personeelstekorten in het onderwijs. Een gouden kans om eens wat overbodige regels af te schaffen – of op z’n minst om met niet nog meer nieuwe regels te komen. En om losse subsidies om te zetten in duurzame bekostiging. Laten we hopen dat veel Kamerleden de noden van onze sector werkelijk doorgronden.