Begin maart 2024 publiceerde SLO de conceptkerndoelen voor digitale geletterdheid. De, elkaar snel opvolgende, ontwikkelingen op digitalisering vragen om richting en visie vanuit het onderwijsveld. Hoe zorgen we ervoor dat zowel organisaties en scholen aan publieke zijde op een goede manier met digitale geletterdheid bezig zijn, en we elkaar daarin versterken?

De PO-Raad, VO-raad en Kennisnet brengen schoolbesturen, lerarenopleidingen, kenniscentra en publieke zijde samen om te bespreken wat daarvoor nodig is. Op 2 april wisselden we, tijdens het diner pensant, kennis uit en maakten we een gezamenlijke start in de verdere samenwerking op het thema professionalisering en publieke regie. 

PO-Raad voorzitter Freddy Weima en VO-raad vicevoorzitter Ingrid de Bonth, startten de avond met een oproep tot samenwerking. Daarbij is de centrale vraag ,,Hoe zorgen we dat we aan publieke zijde een visie op digitale geletterdheid ontwikkelen én dat we elkaar versterken?" Larissa Zegveld, directeur van Kennisnet, inspireerde de aanwezigen met behulp van een metafoor over wielrennen tot innovatie en samenwerken: ,,Hoe bouwen we samen een nieuw parcours terwijl de wielerwedstrijd al gestart is, wie verzorgt het onderhoud van de fietsen of verspreid de bidons? Wij zijn nu aan zet!"

Vervolgens spraken experts Mirjam Brand, Prof. dr. Peter van Lieshout en Gerard Dummer over de context en introductie van de concept kerndoelen van digitale geletterdheid, publieke governance en de rol en het perspectief van opleidingen. Remco Pijpers, strategisch adviseur digitale geletterdheid bij Kennisnet, begeleidde de avond. Na elke spreker gingen de aanwezigen, per tafel, met elkaar in gesprek aan de hand van enkele vragen. Om een beeld te geven van de inhoud van de avond, lichten we de presentaties en daaropvolgende tafelgesprekken toe. 

Conceptkerndoelen Digitale Geletterdheid – Mirjam Brand SLO 

De samenleving verandert doorlopend en de impact van technologie is niet meer weg te denken. Maar de huidige kerndoelen bevatten geen digitale geletterdheid. Daarom heeft het ministerie van OCW SLO opdracht gegeven om, samen met het onderwijsveld, nieuwe kerndoelen te ontwikkelen op onder andere digitale geletterdheid. 

Op 6 maart presenteerde SLO de nieuwe conceptkerndoelen digitale geletterdheid. Deze zijn opgebouwd volgens een vaste structuur maar bieden ook ruimte aan scholen voor een eigen visie en keuze in accenten op basis van leerlingenpopulatie en identiteit. Omdat digitale geletterdheid geen bestaand vak is of vak inhoud heeft, is ervoor gekozen om het te beschrijven in een apart leergebied. Dat neemt niet weg dat digitale geletterdheid ook een integrale aanpak verdient en met vaardigheden zoals het zoeken van betrouwbare informatie en omgang met en communicatie via digitale kanalen, meerdere vakken beïnvloedt.

Het opleveren van de conceptkerndoelen is het einde van de ontwikkelfase en het startpunt van de fase van beproeven. In deze fase bespreken we de bruikbaarheid van de conceptkerndoelen met het onderwijsveld. Dit is een belangrijke fase om de conceptkerndoelen te verbeteren, vervolgens worden de kerndoelen vastgelegd in wet- en regelgeving. 

Wil je meer informatie of meepraten over de bruikbaarheid van de conceptkerndoelen? Meld je aan op actualisatiekerndoelen.nl

Enkele reacties van deelnemers:
,,Een cruciale drijfveer in het gesprek over digitale geletterdheid is kansengelijkheid. Het onderwijs heeft de opdracht om alle kinderen digitaal vaardig te maken voor hun leertraject, toekomstige loopbanen en algemeen functioneren in de samenleving. Dit betekent niet enkel het verstrekken van ondersteuning op jonge leeftijd bij het gebruik van ICT, maar ook het bevorderen van kritisch denken en een onderzoekende houding die hen begeleidt naar volwassenheid. Digitale geletterdheid is verweven met burgerschap en deelname aan de (digitale) samenleving.”

,,Het is van groot belang om digitalisering integraal te maken in het curriculum en dit concreet te duiden. Het mag niet worden benaderd als een losstaand vak, maar eerder als een onderdeel van een holistische benadering van onderwijs. Belangrijk is ook om de benadering vanuit de intrinsieke motivatie van kinderen en jongeren te laten komen, waarbij rekening wordt gehouden met hun individuele gebruiksniveau en behoeften.”

Publieke governance  – Prof. dr. Peter van Lieshout Universiteit Utrecht

Prof. dr. Peter van Lieshout nam ons mee in de wereld van de publieke inrichting rondom de technologische ontwikkelingen in de maatschappij. Daarbij leerden we van de zorgsector, zij gingen enkele jaren geleden al aan de slag met deze opdracht. 

Voor het onderwijs is het de eerste keer dat we als sector bespreken hoe we omgaan met de technologische ontwikkelingen in de maatschappij.  ,,Welke rol pakken we daarbij als sector en hoe werken we hierin samen met de commerciële markt? Hoe verhoudt de overheid zich daartoe? Wat wil je publiek of privaat regelen?" 
Een drietal observaties uit de zorg waar we van kunnen leren:

• Het gesprek over de verhouding van publiek tot privaat is niet uniek, dit gebeurt overal. Dit gesprek goed voeren is wel moeilijk. Belangrijk is om tijdens het hele proces niet alleen het gesprek te voeren met bestuurders maar ook met de professionals en leraren.
• Het stellen van publieke voorwaarden is erg belangrijk, maar we zijn de infrastructuur nog aan het bouwen. Expertise op technologische ontwikkelingen ligt bij de commerciële markt, maar als sector moeten we een visie en kader hebben.
• Hoe organiseer je ervaring en gedachten van professionals zodat je een heldere vraag kunt stellen aan de politiek en de commerciële markt? Hoe pak je meer regie op de introductie van digitale geletterdheid in het curriculum van het onderwijs? Het is aan de raden (PO/ VO) om hun rol te pakken bij het verzamelen van de inhoudelijke ervaringen uit de sector om elkaar te versterken. 

Enkele reacties van deelnemers:
,,Het onderwijs, als sector, is niet gewend om de regie te pakken op de inhoud. Binnen de sector bestaat veel besluiteloosheid en angst om de vrijheid van leraren te beperken. Waar wel wordt samengewerkt op inhoud zie je een sterke gemeenschappelijke identiteit of een absolute noodzaak.”

,,De scholen hebben behoefte aan een betrouwbare expert, waarbij duidelijk is wat de beweegredenen zijn van de commerciële partners. De markt beschikt immers over de expertise met betrekking tot digitalisering, het onderwijs moet echter komen met een visie en de kaders.”

,,Een centrale vraag is ‘Wat is onze visie op een integraal curriculum en hoe verhoudt digitalisering zich daarin?’ Dit brengt ons bij enkele uitdagingen waar we voor staan, zoals het risico van overladenheid: met te veel doelstellingen en opdrachten wordt het onderwijs overbelast. Dit vormt een enorme uitdaging, vooral gezien de huidige belasting van het onderwijssysteem en de bestaande tekorten."

,,Een andere uitdaging is het ontwerp van het curriculum en de benodigde expertise. Het integreren van digitalisering vereist diepgaande kennis van het onderwijs en de structuur van kerndoelen in leerlijnen. Helaas ontbreekt deze kennis vaak, wat de integrale implementatie van digitalisering bemoeilijkt.”

Rol & Perspectief opleidingen – Gerard Dummer Hogeschool Utrecht

Hoe zorgen we dat de toekomstige én huidige leraren beschikken over de vaardigheden om digitale vaardigheden mee te geven? Welke rol hebben de lerarenopleidingen hierbij? Met deze vragen nam Gerard Dummer ons mee in het vraagstuk opleiden en professionaliseren rondom digitale geletterdheid. 

Idealiter werken de verschillende spelers intensief samen waarbij de lerarenopleiding een centrale rol heeft met duurzame relaties met de schoolbesturen. Maar in de praktijk zijn er grote verschillen tussen de lerarenopleidingen en hun aanpak van digitale geletterdheid. Een basiskader digitale geletterdheid van het ministerie, wat moet er gekend en gekund worden, helpt de lerarenopleidingen hierbij. Een integrale aanpak binnen het curriculum van de lerarenopleidingen is daarbij essentieel. Echter niet alle uitdagingen rondom digitale geletterdheid kunnen worden opgelost via de lerarenopleidingen. De contacturen met de studenten zijn beperkt en de ontwikkelingen gaan door. Digitale geletterdheid is niet alleen een zaak van opleiders of leerkrachten maar van elke professional in het onderwijs. We moeten samen opleiden en vervolgens breed bedienen.

Enkele reacties van deelnemers: 
,,Bij de lerarenopleidingen moet er meer ruimte komen voor intervisie, ook na de opleiding. Na vier jaar opleiding ben je eerder startbekwaam in plaats van bevoegd leraar. Kijk daarbij eens naar de geneeskunde opleidingen.”

,,Hoe kunnen we als sector meer goede voorbeelden delen, van elkaar leren, best practices verzamelen, formaliseren en toepassen in het gehele onderwijs?”

,,ICT-coördinator en leraar zijn twee bloedgroepen die samen moeten komen, dit is een taak van bestuurders.”

,,De Kerndoelen moeten omgezet worden in leerlijnen, middelen en inhoud.”

De avond werd visueel samengevat door Bettina van Meter (Bord&Stift).